H. Ş. 91. Hakkın İlmi Kur’an ve Kur’an Ayetlerinin Mertebeleri
91. HAKKIN İLMİ KURAN ve KURAN AYETLERİNİN MERTEBELERİ
“Her ayetin zahiri, batını, haddi ve matla-ı vardır”
Kur’an Allah’ın ilmi ve kelamıdır. Allah’ın ilmi sonsuz olduğundan ezelden ebede kadar ne kadar ilim varsa Kur’an da mevcuttur. Ancak bu ilmin açığa çıkışı zaman ve mekana göre düzenlenmiştir. Kur’an ilahi hüviyetin (İlahi Zati Nefsin) kendini açmasıdır. Allah ise ilahi hüviyetini şöyle ifade eder: “O (ilahi hüviyetiyle) zahirdir, batındır, evveldir, ahirdir” Kur’an ilahi hüviyetten olduğundan bu dört vasfı kendisinde barındırır.
Her ayetin bir zahiri vardır derken, açıklanan ilmin hemen farkında olunan özellikleri kastedilmektedir. “Namaz kılın” emrinin verdiği zahir ifade gayet açıktır. Ayetin batını ise kul – Hakk beraberliğinde dikkat edilmesi gereken özellikleri barındırır. Namazın nasıl kılınacağıda zahir ve batın ifadenin oluşu gibi. Ayrıca namazdaki kişinin Hakk’la beraberlik içinde olduğunun bilinmesi batıni bir ifadesidir.
Her ayetin haddi o ayetin sınırlarıdır. Efal, esma, sıfat ve Zat mertebelerindeki özellilerinin bilinmesidir. Zahir ve batın ifadelerinin bu mertebelerdeki özellik ve hükümlerinin değişmesidir.
Hakk’a zahir-batın yolculuktaki sınırları çizer. Zahirden batına, ahirden evvele olan kulun yolculuğundaki sınırları ve hükümleri koyan o ayetin haddidir. Her mertebedeki Hakk’ın vasıflarının ve hükümlerinin bilinmesidir.
Matla-ı ise ayetin kaynak mertebesidir. Her ayet Allah’ın ilmi olduğundan gizli hazine (Ahadiyeti Zat) kaynaklıdır. Ancak her ayetin haddi, ayetin hükümleri başladığı mertebe (Efal – Esma – Sıfat – Zat) hem sınırları hemde ayetin kaynak mertebesini (matla-ı) ifade eder. Namazın miraçta emredilmesi gibi. Hakk’ın bizzat Zat mertebesinden namaz emrini verişi ve uygulanış şeklinin hadlerini, zahirini ve batınını Efendimiz kanalıyla ifadesi gibi. Zahir – batın – evvel – ahir ifadeleri itibar olduğu gibi, zahir – batın – hadd ve matla ifadeleri de İlahi Zati hüviyetin ve Kur’an’ın itibarlarıdır. En kemalli Kur’an yaşantısıda bu nedenle bu itibarla ilahi hüviyetin bilinmesidir. “O hevasından konuşmaz. Konuştuğu ancak vahy iledir” (Necm/3-4) ayetinin bildirdiği gibi hadislerde aynı vasıfları taşır. Zira hadislerde Zat kaynaklı olup, Efendimiz dilinden zuhura çıkmıştır. Bu nedenle Sünnet Kur’an yaşantısı ve ahlakı olmuştur. İlahi hüviyetin alemlerde açılmış şekli Kur’an ve Sünnettir.